Pierre và Jean (Guy de Maupassant) – Những Nếp Gấp Sau Tấm Màn Bình Dị

Như Milan Kundera nói, đọc một quyển tiểu thuyết cũng giống như hành động “vén màn”, cái bức màn phủ lấp lên đời sống bình dị. Pierre và Jean của Maupassant cũng làm như thế theo đúng như những gì ông viết trong phần tản mạn về tiểu thuyết đầu quyển sách: “Tóm lại, nếu Nhà Tiểu thuyết hôm qua chọn và kể về những khủng hoảng của cuộc sống, những trạng thái gay gắt của tâm hồn và trái tim, thì Nhà tiểu thuyết ngày nay viết lịch sử của trái tim, của tâm hồn và trí tuệ trong trạng thái bình thường”. Cái tấm bình phong được Maupassant vén lên một cách rất tự nhiên, bởi cách làm nghệ thuật của ông là “thận trọng và soạn sửa”: nó được bắt đầu từ những cơn gió tự nhiên của biển cả và không báo trước cơn bão giông của số phận, làm lay rũ những nếp gấp trong tâm hồn con người.

Maupassant mở đầu quyển tiểu thuyết bằng hành động đi câu của một gia đình trung lưu êm ấm cùng bà hàng xóm Rosémilly. Hai nhân vật chính của quyển tiểu thuyết xuất hiện là Pierre – người anh trai đầy nhiệt hứng, có chí lớn, tràn đầy năng lượng cùng người em trai có tính cách ôn hòa, nhu mì và bình lặng. Không hề che giấu ngay từ đầu, người trần thuật đã nhìn qua bức màn một “niềm ganh ghét lặng lờ” giữa Pierre và Jean cũng giống như hầu hết những anh em trai và chị em gái. Đó giống như là một dấu hiệu, bởi mặt biển “lặng lờ” luôn chất chứa những cơn sóng ngầm dữ dội. Nó chỉ đợi một sự thúc giục, xô đẩy của số phận như con sóng ngầm chờ gió bão lên. Và tài sản thừa kế từ người bạn lâu đời của gia đình Roland trở thành tình huống để mọi sự khởi sinh từ đó.

Tình huống một tài sản từ trên trời rơi xuống thật khó tin, nó lại chỉ được trao lại toàn bộ cho người em trai lại khiến mọi thứ khó tin hơn nữa, thế nhưng niềm vui của vận may đời thường che lấp mọi sự hoài nghi. Cái tài của Maupassant chính là khiến mọi sự bất khả lại trở nên giống thực bởi cái cách mà nó tác động đến Pierre cũng như toàn bộ gia đình Roland sau này. Nó sẽ chỉ là một sự kiện đơn thuần mà không đủ sức trở thành tình huống nếu không phải nó đã tác động đến toàn bộ những diễn biến của câu chuyện theo sau nó. Đó chính là giá trị của tình huống, nó giống như một sợi chỉ tưa ra bất thường khỏi tấm thảm được dệt đều đặn của cuộc sống hằng ngày mà chỉ cần một cái giật, tất cả sẽ co rút theo một đường dây như hiệu ứng Domino. Người ta quên đi sự khó tin của tình huống, thậm chí càng về sau càng thấy nó thực hơn, bởi giá trị một sự kiện nằm ở trải nghiệm của con người. Và con người là gì nếu không phải là một sự thử nghiệm của tình huống. Toàn bộ con người của Pierre chỉ được hiểu khi anh ta đối mặt với tình thế đó. Quyển tiểu thuyết này tưởng chừng nhỏ bé mà về sau lại càng tăm tối, càng lớn lao giống như con người đương đầu với biển cả, tra vấn rằng liệu một con người có ý chí nắm lấy được quyền hạn của mình đến đâu trong cuộc giao kèo với số phận?

Phần lớn nửa sau quyển tiểu thuyết là diễn biến tâm lý của Pierre. Nó vây bọc lấy con người đầy lí tưởng này với những chuẩn mực về đức hạnh. Đây không phải chỉ là câu chuyện về lòng đố kỵ và sức tàn phá của nó. Pierre còn hơn là một kẻ đố kỵ, Pierre là kẻ ý thức thái quá về mình cũng giống như các nhân vật của Dostoevsky. Điều đáng nói ở Pierre là anh có một lý tưởng và một tình huống xảy đến khiến anh xa cách dần với lý tưởng về chính con người anh. Anh khám phá ra một con người khác với chính mình, một cái “kẽ nứt” giữa hình dung về chính con người mình và những hành động thôi thúc con người trong đời thực. Tại sao mọi thứ lại dần bóp méo anh, tại sao anh không thể ngừng cảm thấy đau khổ, một cảm giác về sự ghen tị khi anh hoàn toàn ý thức về đó. Maupassant miêu tả rất chi tiết, kì cùng những diễn biến sâu thẳm nhất trong tâm hồn của Pierre: “Pierre đang ở vào một trong những ngày ủ dột, khi người ta nhìn vào mọi ngóc ngách tâm hồn mình, khi người ta lay rũ mọi nếp gấp của nó”. Nhưng ở đây nó khiến ta nhớ tới những màn độc thoại nội tâm, sự trớ trêu không thể giãi bày hay phản ứng của nhân vật trước tình huống ở các nhân vật của Kafka hay Dostoevsky. Nó vượt ra khỏi tiểu thuyết tâm lý học, nó là tiểu thuyết nhận thức học. Nó nằm trong những quyển tiểu thuyết tìm kiếm lấy ý nghĩa cái nhìn của con người với thế giới. Thế giới chỉ hình dung được bởi cách con người ứng xử với nó.

Có thể chỉ xuất phát từ sự dữ dội từ trí tưởng tượng, nghi hoặc của tâm hồn Pierre nhưng về sau điều tồi tệ hơn chính là nó trở thành sự thật. Rồi từ đó ta hiểu thêm về người mẹ, về Pierre, rằng cái tình huống này dù khiến mẹ và em trai đau khổ nhưng sau đó nhanh chóng trở thành một sự giải thoát khỏi người chồng và người cha mà trước nay họ che giấu sự khinh ghét. Cùng một tình huống thế nhưng nó có ý nghĩa hoàn toàn khác nhau với các nhân vật. Và ẩn ngầm sau đó có cái gì đó giống với nụ cười mỉa mai đối với ông bố, có một sự vô tri ở ông mà chỉ ta là người đọc đã có quyền nhìn thấy và trao cho ông một cái nhìn trắc ẩn. Phải chăng đó là quyền năng của người đọc khi được đứng trên một câu chuyện và thi thoảng ban phát cho nó một nụ cười mỉa mai hay giọt nước mắt xúc động mà bản thân ta không thể có cho chính mình khi đã vào bên trong đời sống?

Từ cái thế giới tăm tối của tâm hồn, Pierre đi vào cái tăm tối của hiện thực. Một mặt anh không còn trú ngụ được nữa trong cái lý tưởng của mình. Mặt khác anh đã đi lên con tàu của hiện thực mà nơi ấy anh thấy được sự ghê tởm đối với bất hạnh và nghèo khổ mà anh phải nhìn thấy với lòng thương xót. Con tàu Pierre đi lên có lẽ là con tàu số phận của anh, khi mà mọi lý tưởng nhất rời xa: mọi sự âu yếm của người mẹ anh xem là hình mẫu về người đàn bà lý tưởng đã vỡ vụn, tình cha con, tình anh em và tình yêu nữa. Anh chẳng còn gì ngoại trừ sự vỡ mộng và sự cô đơn. Cái cảnh sau chót đầy xúc động ấy, khi hai con thuyền đi ngược hướng và lướt qua nhau như cuộc chia tay của sự trưởng thành với những gì mộng mơ, đẹp đẽ nhất. Còn gì nữa đâu, ngoài mặt biển phẳng lặng.

Cơn bão đã nổi lên để ta trông thấy được thực chất cái gì tồn tại đằng sau một gia đình kiểu mẫu. Rồi những nếp gấp của đời sống hằng này vẫn phủ xuống. Chỉ có một người rời đi mất nhưng có gì quan trọng đâu, bởi bức màn đã buông xuống ngăn ta nhìn thấy. Còn Pierre chắc hẳn đang tìm cách để là phẳng những nếp nhàu nát trong tâm hồn mình bằng gió biển.

Leave a Reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.