Tôi đọc lại “Vùng đất lạ” của Jhumpa Lahiri trong những ngày mà vấn đề nhập cư đang được toàn thế giới quan tâm hơn bao giờ hết, những câu chuyện của những người phải rời bỏ quê hương xứ sở để bắt đầu cuộc sống ở một đất nước mới luôn khiến tôi cảm thấy tò mò và có cảm giác gì đó bị quyến rũ. Bảy năm trôi qua kể từ lần đầu tiên tôi đọc cuốn sách, những gì tôi nhìn thấy và cảm nhận về thế giới xung quanh đã thay đổi nhiều, nếu so với cách đây bảy năm tôi không thật sự hiểu những từ như “nhập cư” hay “tị nạn” thì bây giờ tôi đã có những kiến thức tuy chưa trọn vẹn nhưng cũng đủ để hiểu cuốn sách nhiều hơn lần đọc trước.
Tập truyện ngắn của Jhumpa Lahiri có hai phần rất rõ ràng, phần đầu có tên “Vùng đất lạ” bao gồm năm câu chuyện ngắn. Truyên ngắn đầu tên, đồng thời cũng là tên cuốn sách kể về người con gái bơ vơ không biết phải đối xử với cha mình như thế nào sau khi mẹ cô mất, để rồi nhận ra tình yêu dịu dàng mà họ dành cho nhau. Đó là những suy nghĩ và hồi tưởng của người con gái về những đam mê không được đáp lại mà người mẹ của cô luôn giấu diếm rồi đau khổ vì nó (Địa ngục-thiên đường). Trong “Điều tốt đẹp duy nhất” người chị gái học được một bài học (dù phải trả giá quá nhiều) về những trách nhiệm của mình khi để đứa em trai tự hủy hoại bản thân. Đó là một cặp vợ chồng khi tham dự đám cưới của người bạn thời đại học để tìm lại những cảm xúc tưởng chừng nguội lạnh trong “Lựa chọn nơi cư trú”. Và cuối cùng là câu chuyện của hai người bạn cùng phòng tưởng chừng sẽ nảy sinh một mối tình lãng mạn nhưng hóa ra đó chỉ là tình cảm đơn phương trong: “Việc không của riêng ai”.
Phần hai, tên “Ruma và Kaushik” gồm ba câu chuyện ngắn liên hoàn kể về ba thời kỳ, ba góc nhìn khác nhau của hai nhân vật chính, vẫn hoàn chỉnh khi đứng riêng lẽ nhưng lại liên quan chặt chẽ với nhau khi sợi dây số phận đã định đoạt cuộc đời của họ, liên kết họ với nhau.
Dường như Mỹ luôn là đất nước mà người ta đến để thực hiện giấc mơ
Khi những nhân vật của Jhumpa Lahiri từ từ trưởng thành trong môi trường mới, họ mang theo mình những sự biến động khi vùng đất họ đặt chân đến không còn là thứ đảm bảo cho họ sự an toàn: “Giống như họ, tôi đã có chuyến đi từ Ấn Độ đến Massachusetts, cũng chưa đủ lớn để trải qua cú sốc về điều đó, quá trẻ để nói gì về vấn đề này. Họ sẽ hồi tưởng về mọi chuyện này, có lẽ sẽ không rõ ràng như tôi…, nhưng dẫu sao họ cũng sẽ nhớ.” Những nhân vật trong sách luôn có hai đất nước tồn tại bên trong họ: Ấn Độ và Mỹ nhưng họ luôn cảm thấy lạc lõng và không biết chắc mình thuộc về nơi nào. Dường như Mỹ luôn là đất nước mà người ta đến để thực hiện giấc mơ, để làm những điều họ khao khát với những viễn cảnh mà họ cảm thấy quá thú vị và hào hứng đủ khiến họ bỏ lại sau lưng những luật lệ và cả sự êm ái của vùng đất thân quen nay đã xa xôi.
Mặc dù đã định cư ở vùng đất mới, nhưng những người Ấn Độ vẫn giữ vững gốc rễ của mình, họ tạo nên một cộng đồng người Bengali, lắc đầu khi con cái họ sống theo lối sống Mỹ, không chấp nhận một con dâu hay một chàng rể Mỹ. Họ trang trí căn phòng và nhà bếp của mình như thể họ vẫn ở quê hương với những món ăn Ấn Độ, những bữa tiệc sực nức mùi cà ri. Việc hòa nhập ở một nơi xa lạ những vẫn giữ được văn hóa cốt lõi là điều thế hệ di cư thứ nhất rất mực quan tâm, nhưng lại từ từ phai nhạt ở con cái họ, khi lũ trẻ chỉ cảm thấy hoang mang, khó hòa nhập với cuộc sống kiểu Mỹ khi sống trong một đất nước Ấn Độ thu nhỏ ngay tại chính ngôi nhà mình mà khi bước ra khỏi đó là một nền văn hóa hoàn toàn khác biệt. Khi các nhân vật trong sách trưởng thành, đó cũng chính lúc họ nhận ra, nơi khiến họ gắn bó mạnh mẽ nhất không nhất thiết phải là nơi họ sinh ra, hay là nơi họ mang trong mình dòng máu, đó có thể chỉ đơn giản là nơi họ tìm thấy chính mình.
Cuốn sách chủ yếu là những lời độc thoại nội tâm của các nhân vật, những trăn trở suy tư, đau đớn, dằn vặt và cả những bí mật về quá khứ, có rất ít các đoạn hội thoại, những dòng văn của Jhumpa Lahiri khiến tôi thật sự đồng cảm với các nhân vật với sự mô tả tâm lý tuyệt vời, lột tả những ngóc ngách sâu kín của tâm hồn. Tôi luôn bị phục kích bất ngờ bởi những cảm xúc và ký ức mà Jhumpa Lahiri gài bẫy các nhân vật mình, bất chấp dịch chuyển, đề phòng hay che giấu của họ, họ vẫn không thoát khỏi được những ám ảnh về sự ra đi: “Đó là điều không sao tránh khỏi. Tuy vậy, ông hiểu rằng chính ông cũng đã từng quay lưng lại với cha mẹ ông, bằng cách định cư tại Mỹ. Với những tên gọi là lòng tham vọng và sự thành đạt, mà chẳng có cái nào bây giờ còn quan trọng nữa, ông đã từ bỏ họ.”
Cách kể chuyện của Jhumpa Lahiri rất đỗi tự nhiên, khi cô cho những nhân vật của mình những cá tính, những câu chuyện riêng với những dòng chảy cảm xúc tự do, như thể các nhân vật đã thoát ra ngoài những dòng chữ để có cuộc đời của riêng mình, vượt ra ngoài những câu chuyện bó buộc họ trong những trang sách. Đọc những câu chuyện của Jhumpa Lahiri khiến tôi có cảm giác cô rất đỗi thấu hiểu những cảm xúc của con người, cuốn sách là một minh chứng cho sự thông tuệ của cô về những cảm xúc ấy được viết nên với một ngòi bút sắc sảo tuyệt vời.

“Thiên đường thì buồn”